Τι κρύβεται πίσω από το αποτυχημένο πραξικόπημα
Toυ Κώστα Μπετινάκη
Από τη μια η αμφιλεγόμενη (για τη Δύση και για μεγάλο ποσοστό του τουρκικού λαού) προσωπικότητα του Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Από την άλλη η αδιαμφισβήτητη συμπάθεια ΝΑΤΟϊκών κύκλων στους Τούρκους στρατιωτικούς-πρωταγωνιστές και μη του αποτυχόντος πραξικοπήματος.
Κάτι που καθιστά φυσιολογική την αντίδραση του προέδρου της Τουρκίας να θεωρεί πως πίσω από τους πραξικοπηματίες κρυβόταν αμερικανική χείρα βοήθειας, προπάντων της CIA.
Η τουρκική κυβέρνηση ως τώρα έχει εκφράσει «ισχυρές υποψίες» για τον ρόλο της Ουάσιγκτον, χωρίς ουσιαστικά επιχειρήματα. Κάτι που ωστόσο έχει βλάψει σημαντικά τη δυτική συμμαχία.
Οι πληροφορίες ότι ο πρόεδρος της Ρωσίας, Πούτιν, είχε ειδοποιήσει τον Ερντογάν για το σχεδιαζόμενο πραξικόπημα τη στιγμή που η Ουάσιγκτον παρέμεινε σιωπηλή, δημιουργεί σκέψεις ότι ίσως υπάρξουν γεωπολιτικές αλλαγές στο σκηνικό της περιοχής.
Σύμφωνα με ρωσικές και ιρανικές πληροφορίες, που είδαν το φως της δημοσιότητας και στον γερμανικό Τύπο, είχαν καταγραφεί συνομιλίες Τούρκων πραξικοπηματιών-πιλότων ελικοπτέρων και γι΄αυτές ο Πούτιν είχε ειδοποιήσει τον Ερντογάν.
Οπωσδήποτε η δραματική βελτίωση των ρωσο-τουρκικών διπλωματικών σχέσεων και το επικείμενο ταξίδι Ερντογάν στη Μόσχα, καταγράφεται ως σημαντικό μείον της διακυβέρνησης Ομπάμα και ως νέα πραγματικότητα στην «ταραγμένη» περιοχή.
Η ισλαμική διολίσθηση της Τουρκίας που επέβαλε ο Ερντογάν, προκάλεσε δυστοκία στη συνεννόηση για ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ και έτσι αναγκαστικά τον έστειλε στην αγκαλιά της Μόσχας ως εναλλακτική λύση.
Οι τουρκικές κατηγορίες για ενδεχόμενη ανάμειξη ΝΑΤΟϊκων στο αποτυχόν πραξικόπημα, δικαιολογούνται και από την πρόσφατη τουρκική ιστορία.
Τον Μάρτιο του 1960 ο συνταγματάρχης Alparslan Türkes αξιωματικός σύνδεσμος του ΝΑΤΟ, συμμετείχε στο στρατιωτικό πραξικόπημα που είχε ως αποτέλεσμα να διωχθούν στρατιωτικοί, δικαστικοί, εισαγγελείς και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι (τι μας θυμίζει αυτό). Ήταν ο δημιουργός της παραστρατιωτικής οργάνωσης «Γκρίζοι Λύκοι» που κατόπιν απορροφήθηκε από ακροδεξιό κόμμα.
Ως πρόεδρος της χώρας είχε διορισθεί ο υποστράτηγος Cemal Gursel. Όπως διαβεβαίωναν τότε οι New York Times το πραξικόπημα «ήταν από τους αυξανόμενους πόνους που γνωρίζουν οι νέες δημοκρατίες, όταν ο στρατός ανατρέπει αυταρχικά καθεστώτα».
Το 1971, πάλι οι στρατιωτικοί παρενέβησαν στην Τουρκία. Αυτή τη φορά, αντί να στείλουν τα τανκς στους δρόμους έστειλαν «προειδοποιητικό μνημόνιο» επιβάλλοντας κυβερνητικές αλλαγές.
Σ΄όλη τη δεκαετία του ’70 η παρέμβαση των Τούρκων στρατιωτικών στα πολιτικά πράγματα της χώρας εντασσόταν στην πολιτική του Ψυχρού Πολέμου ΗΠΑ-ΕΣΣΔ που απαγόρευε την άνοδο αριστερών δυνάμεων στις χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ.
Στις 12 Σεπτεμβρίου 1980 είχαμε νέο στρατιωιτκό πραξικόπημα με επικεφαλής τον στρατηγό Kenan Evren. Συνολικά 50 άτομα είχαν τότε εκτελεσθεί και περισσότερα από 500.000 είχαν συλληφθεί, με εκατοντάδες να πεθάνουν φυλακισμένοι.
Η ιστορία διδάσκει (;)
Στο σημείο αυτό δεν θα πρέπει να παραλείπουμε την προφανή αμερικανική ανάμειξη στο στρατιωτικό πραξικόπημα στην Ελλάδα το 1967 και την απόπειρα πραξικοπήματος για την ανατροπή της ιταλικής κυβέρνησης το 1970 με την αποκάλυψη της ΝΑΤΟϊκής επιχείρησης «Gladio» (προβιά).
Είχαν προηγηθεί μια σειρά από βομβιστικές επιθέσεις σε ιταλικές πόλεις. Το πραξικόπημα είχε σχεδιασθεί να γίνει στις 7 Δεκεμβρίου, εμπνευσμένο από το ελληνικό πραξικόπημα και με επικεφαλής τον πρίγκιπα Valerio Borghese, νεοφασίστα ηγέτη (κατάλοιπο των φασιστών του Μουσολίνι) πολέμου με στενή συνεργασία με τη CIA αλλά και μέλη της ιταλικής Μαφίας. Συνεργάτης του και ο στρατηγός Vito Miceli αρχηγός των ιταλικών ξστικών υπηρεσιών.
Την τελευταία στιγμή όμως, το πραξικόπημα ματαιώθηκε -για άγνωστους ακόμη λόγους- κι ο Μπορργκέζε κατέφυγε στην φασιστική ακόμη Ισπανία του Φράνκο, για να αποφύγει τη δίκη. Η ιταλική δικαιοσύνη πάντως είχε διατάξει τη σύλληψη του στρατηγού Μικέλι κι άλλου ενός στρατηγού, το 1974.
Ο Μικέλι κατόπιν μετά την απελευθέρωσή του είχε εκλεγεί με το νεοφασιστικό κόμμα μέλος του ιταλικού Κοινοβουλίου.
Ένας από τους συνεργάτες του Μποργκέζε είχε παραδεχθεί ότι ο σύνδεσμός του ήταν ο πράκτορας της CIA Hugh Fenwich.
Η Τουρκία μετά την απόπειρα πραξικοπήματος
Τα γεγονότα που ακολούθησαν την 15η Ιουλίου, αντί να διαλευκάνουν έκαναν πιο περίπλοκη τη κατανόηση της πολιτικής ατμόσφαιρας στην Τουρκία.
Έτσι δημιουργήθηκε σε πολλούς η εντύπωση πως οι πραξικοπηματίες, στην πραγματικότητα λειτουργούσαν σε σκοτεινό περιβάλλον το οποίο είχαν προετοιμάσει οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες (ΜΙΤ), με στόχο να αποτύχουν και να δοθεί η ευκαιρία στον Ερντογάν η ευκαιρία για εκτεταμένες εκκαθαρίσεις.
Αυτό δείχνουν και οι κατάλογοι των διωχθέντων που ήταν έτοιμοι και εντός ελάχιστων ημερών είχαν σχεδόν ολοκληρωθεί.
Από την άλλη, η αμερικανική δυσαρέσκεια απέναντι στις προκλητικές αποφάσεις του Ερντογάν. Όπως η προκλητική κατάρριψη του ρωσικού βομβαρδιστικού, ή τα τουρκικά πυρά πυροβολικού εναντίον των Κούρδων της Συρίας, συμμάχων των ΗΠΑ ή ο εκβιασμός της ΕΕ με την απειλή αποστολής μαζικά προσφύγων που βρίσκονται σε καταυλισμούς στην Τουρκία.
Αν οι Αμερικάνοι δεν είχαν σχέση με το πραξικόπημα τότε γιατί δεν προειδοποίησαν τον Ερντογάν για την προετοιμασία του; Η απουσία αυτής της προειδοποίησης, δημιουργεί αρνητικό κλίμα στις αμερικανο-τουρκικές σχέσεις.
Ένα από τα τοιχεία που δημιουργεί ερωτηματικά για την αμερικανική στάση, είναι πως τα περισσότερα μαχητικά αεροσκάφη που συμμετείχαν στο πραξικόπημα απογειώθηκαν από την αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ. Που είναι μεν τουρκική, αλλά με έντονη αμερικανική αεροπορική παρουσία και στρατηγική σημασία. Επειδή εκεί βρίσκονται και αμερικανικές θερμοπυρηνικές βόμβες.
Ο Τούρκος στρατιωτικός διοικητής της βάσης πτέραρχος Bekir Ercan Van (δεξιά στη φωτό) βρισκόταν
σε συνεχή επαφή με Αμερικανούς αξιωματικούς και είχε ζητήσει άσυλο στις ΗΠΑ λίγο πριν συλληφθεί από την τουρκική στρατοχωροφυλακή.
Η απογοήτευση του Ερντογάν από την διακυβέρνηση Ομπάμα προηγείται χρονικά αρκετά πριν την εκδήλωση του πραξικοπήματος.
Έχει πάρει όμως δραματική διάσταση αφού ο Τούρκος πρόεδρος απαιτεί και την έκδοση του ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν που ζει στις ΗΠΑ και τον οποίοι θεωρεί εγκέφαλο του πραξικοπήματος.
Η διαμάχη Ομπάμα-Ερντογάν ξεκίνησε το 2013 όταν ο Αμερικανός πρόεδρος αρνήθηκε να εμπλακεί ενεργά στον πόλεμο κατά του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία.
Ο Ερντογάν εξαρχής επιθυμούσε την ανατροπή του Σύρου προέδρου τον οποίο κατηγορούσε ότι υποστήριζε τους Κούρδους αυτονομιστές του ΡΚΚ.
Οι ΗΠΑ πάλι, κατηγορούσαν την Τουρκία ότι όχι μόνο κλείνει τα μάτια στη δράση των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Χαλιφάτου κατά μήκος των συνόρων της με τη Συρία, τους οποίους ενισχύει κιόλας.
Από τη μια η αμφιλεγόμενη (για τη Δύση και για μεγάλο ποσοστό του τουρκικού λαού) προσωπικότητα του Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Από την άλλη η αδιαμφισβήτητη συμπάθεια ΝΑΤΟϊκών κύκλων στους Τούρκους στρατιωτικούς-πρωταγωνιστές και μη του αποτυχόντος πραξικοπήματος.
Κάτι που καθιστά φυσιολογική την αντίδραση του προέδρου της Τουρκίας να θεωρεί πως πίσω από τους πραξικοπηματίες κρυβόταν αμερικανική χείρα βοήθειας, προπάντων της CIA.
Η τουρκική κυβέρνηση ως τώρα έχει εκφράσει «ισχυρές υποψίες» για τον ρόλο της Ουάσιγκτον, χωρίς ουσιαστικά επιχειρήματα. Κάτι που ωστόσο έχει βλάψει σημαντικά τη δυτική συμμαχία.
Οι πληροφορίες ότι ο πρόεδρος της Ρωσίας, Πούτιν, είχε ειδοποιήσει τον Ερντογάν για το σχεδιαζόμενο πραξικόπημα τη στιγμή που η Ουάσιγκτον παρέμεινε σιωπηλή, δημιουργεί σκέψεις ότι ίσως υπάρξουν γεωπολιτικές αλλαγές στο σκηνικό της περιοχής.
Σύμφωνα με ρωσικές και ιρανικές πληροφορίες, που είδαν το φως της δημοσιότητας και στον γερμανικό Τύπο, είχαν καταγραφεί συνομιλίες Τούρκων πραξικοπηματιών-πιλότων ελικοπτέρων και γι΄αυτές ο Πούτιν είχε ειδοποιήσει τον Ερντογάν.
Οπωσδήποτε η δραματική βελτίωση των ρωσο-τουρκικών διπλωματικών σχέσεων και το επικείμενο ταξίδι Ερντογάν στη Μόσχα, καταγράφεται ως σημαντικό μείον της διακυβέρνησης Ομπάμα και ως νέα πραγματικότητα στην «ταραγμένη» περιοχή.
Η ισλαμική διολίσθηση της Τουρκίας που επέβαλε ο Ερντογάν, προκάλεσε δυστοκία στη συνεννόηση για ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ και έτσι αναγκαστικά τον έστειλε στην αγκαλιά της Μόσχας ως εναλλακτική λύση.
Οι τουρκικές κατηγορίες για ενδεχόμενη ανάμειξη ΝΑΤΟϊκων στο αποτυχόν πραξικόπημα, δικαιολογούνται και από την πρόσφατη τουρκική ιστορία.
Τον Μάρτιο του 1960 ο συνταγματάρχης Alparslan Türkes αξιωματικός σύνδεσμος του ΝΑΤΟ, συμμετείχε στο στρατιωτικό πραξικόπημα που είχε ως αποτέλεσμα να διωχθούν στρατιωτικοί, δικαστικοί, εισαγγελείς και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι (τι μας θυμίζει αυτό). Ήταν ο δημιουργός της παραστρατιωτικής οργάνωσης «Γκρίζοι Λύκοι» που κατόπιν απορροφήθηκε από ακροδεξιό κόμμα.Ως πρόεδρος της χώρας είχε διορισθεί ο υποστράτηγος Cemal Gursel. Όπως διαβεβαίωναν τότε οι New York Times το πραξικόπημα «ήταν από τους αυξανόμενους πόνους που γνωρίζουν οι νέες δημοκρατίες, όταν ο στρατός ανατρέπει αυταρχικά καθεστώτα».
Το 1971, πάλι οι στρατιωτικοί παρενέβησαν στην Τουρκία. Αυτή τη φορά, αντί να στείλουν τα τανκς στους δρόμους έστειλαν «προειδοποιητικό μνημόνιο» επιβάλλοντας κυβερνητικές αλλαγές.
Σ΄όλη τη δεκαετία του ’70 η παρέμβαση των Τούρκων στρατιωτικών στα πολιτικά πράγματα της χώρας εντασσόταν στην πολιτική του Ψυχρού Πολέμου ΗΠΑ-ΕΣΣΔ που απαγόρευε την άνοδο αριστερών δυνάμεων στις χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ.
Στις 12 Σεπτεμβρίου 1980 είχαμε νέο στρατιωιτκό πραξικόπημα με επικεφαλής τον στρατηγό Kenan Evren. Συνολικά 50 άτομα είχαν τότε εκτελεσθεί και περισσότερα από 500.000 είχαν συλληφθεί, με εκατοντάδες να πεθάνουν φυλακισμένοι.
Η ιστορία διδάσκει (;)
Στο σημείο αυτό δεν θα πρέπει να παραλείπουμε την προφανή αμερικανική ανάμειξη στο στρατιωτικό πραξικόπημα στην Ελλάδα το 1967 και την απόπειρα πραξικοπήματος για την ανατροπή της ιταλικής κυβέρνησης το 1970 με την αποκάλυψη της ΝΑΤΟϊκής επιχείρησης «Gladio» (προβιά).
Είχαν προηγηθεί μια σειρά από βομβιστικές επιθέσεις σε ιταλικές πόλεις. Το πραξικόπημα είχε σχεδιασθεί να γίνει στις 7 Δεκεμβρίου, εμπνευσμένο από το ελληνικό πραξικόπημα και με επικεφαλής τον πρίγκιπα Valerio Borghese, νεοφασίστα ηγέτη (κατάλοιπο των φασιστών του Μουσολίνι) πολέμου με στενή συνεργασία με τη CIA αλλά και μέλη της ιταλικής Μαφίας. Συνεργάτης του και ο στρατηγός Vito Miceli αρχηγός των ιταλικών ξστικών υπηρεσιών.
Την τελευταία στιγμή όμως, το πραξικόπημα ματαιώθηκε -για άγνωστους ακόμη λόγους- κι ο Μπορργκέζε κατέφυγε στην φασιστική ακόμη Ισπανία του Φράνκο, για να αποφύγει τη δίκη. Η ιταλική δικαιοσύνη πάντως είχε διατάξει τη σύλληψη του στρατηγού Μικέλι κι άλλου ενός στρατηγού, το 1974.
Ο Μικέλι κατόπιν μετά την απελευθέρωσή του είχε εκλεγεί με το νεοφασιστικό κόμμα μέλος του ιταλικού Κοινοβουλίου.
Ένας από τους συνεργάτες του Μποργκέζε είχε παραδεχθεί ότι ο σύνδεσμός του ήταν ο πράκτορας της CIA Hugh Fenwich.
Η Τουρκία μετά την απόπειρα πραξικοπήματος
Τα γεγονότα που ακολούθησαν την 15η Ιουλίου, αντί να διαλευκάνουν έκαναν πιο περίπλοκη τη κατανόηση της πολιτικής ατμόσφαιρας στην Τουρκία.
Έτσι δημιουργήθηκε σε πολλούς η εντύπωση πως οι πραξικοπηματίες, στην πραγματικότητα λειτουργούσαν σε σκοτεινό περιβάλλον το οποίο είχαν προετοιμάσει οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες (ΜΙΤ), με στόχο να αποτύχουν και να δοθεί η ευκαιρία στον Ερντογάν η ευκαιρία για εκτεταμένες εκκαθαρίσεις.
Αυτό δείχνουν και οι κατάλογοι των διωχθέντων που ήταν έτοιμοι και εντός ελάχιστων ημερών είχαν σχεδόν ολοκληρωθεί.
Από την άλλη, η αμερικανική δυσαρέσκεια απέναντι στις προκλητικές αποφάσεις του Ερντογάν. Όπως η προκλητική κατάρριψη του ρωσικού βομβαρδιστικού, ή τα τουρκικά πυρά πυροβολικού εναντίον των Κούρδων της Συρίας, συμμάχων των ΗΠΑ ή ο εκβιασμός της ΕΕ με την απειλή αποστολής μαζικά προσφύγων που βρίσκονται σε καταυλισμούς στην Τουρκία.
Αν οι Αμερικάνοι δεν είχαν σχέση με το πραξικόπημα τότε γιατί δεν προειδοποίησαν τον Ερντογάν για την προετοιμασία του; Η απουσία αυτής της προειδοποίησης, δημιουργεί αρνητικό κλίμα στις αμερικανο-τουρκικές σχέσεις.
Ένα από τα τοιχεία που δημιουργεί ερωτηματικά για την αμερικανική στάση, είναι πως τα περισσότερα μαχητικά αεροσκάφη που συμμετείχαν στο πραξικόπημα απογειώθηκαν από την αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ. Που είναι μεν τουρκική, αλλά με έντονη αμερικανική αεροπορική παρουσία και στρατηγική σημασία. Επειδή εκεί βρίσκονται και αμερικανικές θερμοπυρηνικές βόμβες.
Ο Τούρκος στρατιωτικός διοικητής της βάσης πτέραρχος Bekir Ercan Van (δεξιά στη φωτό) βρισκόταν
σε συνεχή επαφή με Αμερικανούς αξιωματικούς και είχε ζητήσει άσυλο στις ΗΠΑ λίγο πριν συλληφθεί από την τουρκική στρατοχωροφυλακή. Η απογοήτευση του Ερντογάν από την διακυβέρνηση Ομπάμα προηγείται χρονικά αρκετά πριν την εκδήλωση του πραξικοπήματος.
Έχει πάρει όμως δραματική διάσταση αφού ο Τούρκος πρόεδρος απαιτεί και την έκδοση του ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν που ζει στις ΗΠΑ και τον οποίοι θεωρεί εγκέφαλο του πραξικοπήματος.
Η διαμάχη Ομπάμα-Ερντογάν ξεκίνησε το 2013 όταν ο Αμερικανός πρόεδρος αρνήθηκε να εμπλακεί ενεργά στον πόλεμο κατά του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία.
Ο Ερντογάν εξαρχής επιθυμούσε την ανατροπή του Σύρου προέδρου τον οποίο κατηγορούσε ότι υποστήριζε τους Κούρδους αυτονομιστές του ΡΚΚ.
Οι ΗΠΑ πάλι, κατηγορούσαν την Τουρκία ότι όχι μόνο κλείνει τα μάτια στη δράση των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Χαλιφάτου κατά μήκος των συνόρων της με τη Συρία, τους οποίους ενισχύει κιόλας.
